Sazetak

Enes KARIĆ                                                            

SVIJET, ISLAM I MUSLIMANSKA DRUŠTVA U XXI STOLJEĆU                                                         

Dževad HODŽIĆ                                                              

RELIGIJA U SUVREMENOM  BOSANSKOHERCEGOVAČKOM DRUŠTVENOM PROSTORU-KLJUČNI IZAZOVI                          

Amir KARIĆ

UREĐENJE ODNOSA IZMEĐU DRŽAVE I RELIGIJE U ČLANICAMA EVROPSKE UNIJE: ŠPANIJA, GRČKA I DANSKA                                                       

Drago ĐURIĆ

FILOZOFIJA RELIGIJE U 21. STOLJEĆU                                                                                 

Sead ALIĆ

U DOLINI SVETOG LICEMJERJA                                                                                                              

Rusmir ŠADIĆ                                                                                                   

RELIGIJA U POSTSEKULARNOM DOBU

Samedin KADIĆ      

RELIGIJA U POSTISTINITOM SVIJETU                                                                                                   

Zorica KUBURIĆ  Ana ZOTOVA

ULOGA RELIGIJE I NACIJE U PROCESU POMIRENJA U BOSNI I HERCEGOVINI                                                                                   

Bernard HARBAŠ

NEMA SEKULARIZACIJE BEZ NEPRIJATELJA

Vladimir LASICA

KA UNIVERZALNOJ TEISTIČKOJ METAFIZCI                                                                                       

Dželaludin HODŽIĆ

POJAM SEKULARNOG SVETOG-DOPIRNOS RONALDA DWORKINA RASPRAVI  O RELIGIJI I RELIGIJSKIM PRAVIMA U SAVREMENIM DRUŠTVIMA                                                       

Mirela KARAHASANOVIĆ

NEKI ASPEKTI ODNOSA NAUKE I RELIGIJE U SAVREMENO DOBA                                                

Orhan JAŠIĆ

NUŽNOST DIJALOGA: BLAGOSLOVLJENI POSLANIK SULAYMĀN  I DIJALOG IZMEĐU VRSTA             

Abstract

This paper presents the thesis of the modern age as an end of the truth era. The neologism “post-truth“ represents not only a global entry into a new era of total populism, but it also summarizes the general experience that truth is not only endangered, but that its time has passed. We live in a “post- truth epoch in which facts have no weight. This paper identifies three key processes that have contributed to the end of the truth: postmodernism as the dominant intellectual paradigm in Western universities, the establishment of spectacle as a political medium, and the emergence of social networks that enabled recipients to take part in content creation. In such a socio-cultural environment, religion, both as a political religion and as an esoteric-occult religiosity and, finally, as a daily practice, becomes an area of manipulative techniues, political games and ideological contradictions. Religion dissolves, lose substance, identity.

Keywords: lie, facts, post-truth, postmodernism, spectacle, populism, social networks

Abstract

According to their shared history, the relationship between science and religion was quite dynamic and multidirectional. It is reflected in their unity in the ancient times, the subordination of science to religion in the Middle Ages, and finally in their complete separation in the Renaissance that culminated in the 19th and 20th centuries and took on the new form of atheism. The development of atheistic, anti-metaphysical culture (Rorty 1995) took place alongside the rise of liberalism and individualism. Therefore, it comes as no surprise that even at the beginning of the 21st century political circumstances triggered the debate on religion and its understanding from the political and cultural viewpoint. The confrontation of the atheistic culture with the increasingly pronounced need for religion in those countries where science was on the rise shook the belief that science can compensate for all the needs related to human development. On the one hand, there has been a strong inclination to emphasize the usefulness of religion for the public and private life of an individual, its potential for the restoration of culture, and its creative power to counter the potential consequences of science. On the other hand, new atheists (scientists) endorse the view of scientific progress.

Keywords: religion, science, atheism, culture, technology.

Abstract

This paper presents and analysis the contribution of Ronald Dworkin, especially with the concept of Secular Sacradness, to the debate and understanding of relationship of Religion and religion rights in secular society. Secular understanding of Sacredness, after his Life′s Dominion, comes to fore in Dworkin′s last, posthumously published book, Religion Without God.In this effort, the foundations of Dworkin's philosophy of law are expressed in the terms of interpretation and integrity in the methodological-epistemological sense (the constitutional dimension of religious rights) and the terms of autonomy and dignity in the axiological view (philosophical foundation of the discussion).

Keywords: Religion, God, Secular Sacredness, General and Special Rights

Abstract

In this paper I argue that a universal philosophical theistic approach to reality is still possible. I highlighted the meaning of ‘being’ as the starting point of classical medieval metaphysics as the starting point upon which a universal theistic metaphysics could be established. The importance of such project is to show that the most universal religious idea of God’s existence is not a product of superstition or of mere belief, but of rationality that has the same foundation as any scientific inquiry into reality. This starting point is the universal meaning of ‘being qua being,’ that due to its absolute extension corresponds with the absoluteness of existence (i.e. the absoluteness of being), and as such represents the foundation of any conception and cognition.

Key words: theistic metaphysics, being, God, absoluteness of existence.

Abstract

This article departs from Carl Schmitt’s understanding of the notions of the political and enemy and their interpretation in contemporary social and political theory. Concept of the political implies a multitude of grouped and opposed yet not necessarily conflicting parties. The political can be understood as a confirmation of political unities’ existences, as well as the strength of their inner coherence. In other words, the political is a strengthening of ties within a political community because beside and opposed to it there is another (hostile) community. In contemporary philosophy, Schmitt’s understanding of the political is, among others, interpreted from the theory of identity standpoints. In that sense, enemy represents a confirmation that there is the other who is opposed, independent and different from the ‘same’. Talal Asad is of the opinion that with the emergence of Enlightenment Europe formed the identity of modern and secularized community which simultaneously brought about outlining of clear demarcation with religious East which, from the Western standpoint, remained undeveloped because it didn’t undergo the process of secularization. Similar thesis is brought forward by Gil Anidjar who states that Europe constitutes and strengthens its identity through the enmity towards the religious East. According to Chantal Mouffe, enemy is understood as a constitutive outside, i.e. as the condition for forming the identity. For Derrida, Schmitt’s concept of the enemy can be understood as ‘the other’ who is not only different but significant since, because of its otherness, opposition and distance, it prevents ethnic homogenization and thus creation of new enmities. The article shows that Schmitt’s the political doesn’t necessarily has to be understood as a concept which supports absolutist power and necessarily enmity. On the contrary, through contemporary (especially poststructuralist) interpretations one can see that enmity is unavoidable element in constituting the identity and, even more importantly, foundation for every authentic friendship.

Key words: the political, enmity, secularization, friend, identity, Europe, constitutive outside

Abstract

The paper will show the results of several research on the role of religion and nation in the reconciliation process in Bosnia and Herzegovina from 2013 to 2018. The first part of the paper will show the views of the general population, with particular reference to the relationship between minority and majority status at different localities. Respondents repeatedly and overwhelmingly indicated that the process of reconciliation in Bosnia and Herzegovina was either important or very important. Religious leaders will contribute to the process of reconciliation if they do not exclude minorities in places where their religious community is in majority and if they do not incite extremism in their community in those places where they are minority. It is important to promote respect for others both in public and private discourse.

The second part of the paper will deal with the analysis of the content of attitudes of political and religious elites. The interview was conducted in the summer of 2018 with 76 people who are prominent in their public role in society in the educational, political, religious and non-governmental sector. In this paper, I analyze the results of interviews with religious and political leaders as well as religious leaders as professors of religious universities, religious school directors and religious teachers who were part of this sample, patrons of Orthodox, Islamic, Roman Catholic, Judaism and Protestant theologians.

Keywords: Bosnia and Herzegovina, religion, politics, nation and reconciliation

Sažetak

U ovom radu se izlaže teza o savremenom dobu kao eri kraja istine. Neologizam „postistina“ ne samo da ozvaničava globalni ulazak u novu epohu totalnog populizma, već i sumira opće iskustvo da je istina ne samo ugrožena, već i da je njeno vrijeme prošlo. Živimo u postistinitoj epohi u kojoj činjenice nemaju nikakvu težinu. U ovom radu se imenuju tri ključna procesa koja su dovela do kraja istine: postmodernizam kao dominantna intelektualna paradigma na zapadnim univerzitetima, uspostava spektakla kao političkog medija, i pojava društvenih mreža, koje su omogućila recipijentima da učestvuju u kreiranju sadržaja. U takvoj društveno-kulturnoj atmosferi, religija, i kao politička religija i kao ezoterično-okultna religioznost i, napokon, kao svakodnevna praksa, postaje područje manipulacijskih tehnika, političkih igara i ideoloških kontradikcija. Religija se rasplinujuje, gubi supstancu, identitet.

Ključne riječi: laž, činjenice, postistina, postmodernizam, spektakl, populizam, društvene mreže

Sažetak

Budući da je pozicija religije tokom posljednjih dekada 20. i početkom 21. stoljeća radikalno izmijenjena, te da se dogodio značajan obrat glede predviđanja njene budućnosti, nekima od savremenih filozofa/sociologa pojam postsekularnog se učinio najprimjerenijim opisom aktuelnog stanja religije, te njenog odnosa spram kulturnog, političkog i općenito društvenog konteksta. Prepoznavši povratak religije i njenu odlučnost da uđe u javni prostor, Habermas govori o „budućem važenju religije“ i njenoj „nezamjenjivoj ulozi“, te insistira na uvažavanju religijskog kao uslovu „očuvanja suštine ljudskosti“. Transformacija sekularne svijesti i globalna prisutnost religijskog ukazuju na novu, postsekularnu perspektivu unutar koje religija optrajava kao konstitutivni i legitimni element društvene zbilje. Kakva je „budućnost sekularizirane religije“ u postsekularnom dobu, središnje je pitanje kojim će se autor baviti u ovom članku.

Ključne riječi:religija, postsekularno doba, Habermas, sekularizacija, budućnost religije, Talal Asad

Sažetak

Interes za razumijevanje fenomena svetoga, autora vodi do suvremenih oblika lažne svetosti, medijskih bogova i licemjerja. Tekst želi pokazati kako se ‹›dolina suza›› pretvorila u „dolinu svetog licemjerja“ sa svim posljedicama koje ta promjena donosi. Živimo u sistemu lažnih vrijednosti. Lažni moral dominira našim ponašanjem, upravo onako kako je najavljivao Nietzsche u Antikristu, a pojavno je postalo važnije od istine, kako je najavljivao Feuerbach. U tom kontekstu tekst propituje doba stvaranja slike o sebi, kao doba narcizma, a samim tim i bezbožno, ali i doba koje bježi od duhovnih dimenzija života.

Ključne riječi: Bog, moral, licemjer, slika o sebi, Nietzsche, laž, sveto, mediji

Sažetak

U drugoj polovini 20. stoljeća ponovo je na univerzitetskim katedrama za filozofiju u Evropi i Americi reafirmisana filozofija religije. Glavni uslov za to bila je, po svemu sudeći, ponovna reafirmacija metafizike. Prva polovina vijeka protekla je uz skoro obaveznu kritiku ili odbacivanje metafizike. Dalji razvoj filozofije pokazao je da je to stanovište neodrživo. To je stvorilo uslove za nagli razvoj filozofije religije. Međutim, savremeno bavljenje ovom filozofskom disciplinom zahtijeva prilično veliku upućenost u današnju filozofiju i nauku. Uvid u te zahtjeve može se ostvariti i letimičnim pogledom na radove i knjige nekih od najznačajnijih savremenih filozofa religije, među koje svakako spadaju Richard Swinburne, Alvin Plantinga ili William Lane Craig. Ukazaću, također, na činjenicu da se savremena filozofija religije svodi na bavljenje tzv. avramovskim teizmom. U tom pogledu se ne pravi naročita razlika između judaizma, hrišćanstva i islama, pošto se obično smatra da su osnovna, najopštija učenja tih religija, kada je riječ o glavnim filozofsko- religijskim problemima, ista. To omogućava vrlo laku komunikaciju i razmjenu ideja između mislilaca različitih religijskih denominacija. U radu ću se posebno posvetiti pitanju razvoja religijske epistemologije, kao i pitanju odnosa između nauke i filozofije. Ukazaću na potrebu daljeg razvoja razmatranja odnosa između filozofije, religije i nauke, kao i razmatranja pitanja naučnog, teološkog i filozofskog pluralizma.

Ključne riječi: filozofija religije, teizam, ateizam, nauka, metafizika

Sažetak

Različitost odnosa između države i religije u Evropskoj uniji odražava različitost nacionalnih kultura i identiteta. Različiti sistemi imaju zajedničke korijene u osnovnim iskustvima zajedničke historije i činjenici da je kršćanstvo potpuno dominantna religija na tlu Evrope. Međutim u posljednje vrijeme doprinosi islama i judaizma evropskoj kulturi ne mogu se zanemariti. Ove dvije religije su danas važni  faktori u većini država članica Evropske unije. Istovremeno postoji mnoštvo malih vjerskih zajednica i crkava. Različitost modela međusobnog odnosa države i religije uglavnom je posljedica različitih ishoda vjerske reformacije i vjerskih ratova u 16. i 17. stoljeću. Dok su pojedine zemlje, poput Španije i Portugala, ostale izvan tih događaja u nekim drugim zemljama reformacija je pobijedila skoro u potpunosti i ponegdje uspostavila sistem ograničen isključivo na postojanje državne crkve. U onim zemljama u kojima su postojale različite vjerske zajednice približno jednakih snaga kao u Njemačkoj i Holandiji rezultati su bili drugačiji ali podjednako značajni.

Nove države članice EU donose svoja specifična iskustva i potrebe u pogledu uređenja tih odnosa. Posebno je zanimljiv slučaj bivših komunističkih zemalja. Državno miješanje u religiju i protiv religije, uloga religije u tranzicionom procesu i pitanje restitucije obogaćuju opće historijsko iskustvo. U ovom radu su predstavljeni glavni modeli uređenja odnosa između države i religije u tri zemlje Evropske unije: Španiji, Grčkoj i Danskoj.

Ključne riječi: država, religija, Evropska unija, kultura

Sažetak

Sekularizacija društvenog života povezana s usponom moderne znanosti i tehnike, industrijalizacijom, religijskim pluralizmom, uspostavljanjem pozitivnog prava, predstavljala je u zapadnoj kulturi bitnu odrednicu dvaju programskih svjetsko-povijesnih glasova Moderne, na jednoj strani, prosvjetiteljstva i, na drugoj, reformacije. Pa, ipak, danas se čini kako sekularizacija svugdje u svijetu, osim u Zapadnoj Evropi ustupa prostor desekularizaciji.

Iako u različitim geografskim, religijskim i ekonomskim zonama u specifičnim kulturnim i društvenim  oblicima, sadržajima i razmjerima, uloga religije u javnom i političkom životu na svim stranama svijeta sve više dobiva na značaju. Društvenim značajem religije u  svjetskim razmjerima  u našem vremenu vrlo poticajno se bavi knjiga sociologa Pitera L.Bergera i grupe autora pod naslovom «Desekularizacija sveta – preporod religije i svetska politika». Uz neke opće trendove koje dijeli sa svjetskim trendom revitalizacije religije, naš regionalni i bosanskohercegovački kontekst karakteriziraju i neki specifični izazovi i napetosti. Ti izazovi i napetosti, u bosanskohercegovačkom društvenom prostoru koji je opterećen  i značajno dezintegriran političkim podjelama u kojima se nastoji dovršiti nedovršenim rat za i protiv Bosne i Hercegovine, u bosanskohercegovačkom društvenom prostoru koji je raspolućen između koruptivnih, autokratskih, nedemokratskih etno-politika i evropskih integrativnih, demokratskih i građansko-liberalnih političkih koncepata ogledaju se u tijesnoj vezi između religija i nacionalnih identiteta Bošnjaka, Hrvata i Srba, u političkoj zloupotrebi religija, u nerazvijenoj pravnoj kulturi prakticiranja religije u političkom i institucionalnom javnom prostoru.

Ključne riječi: religija, sekularizacija, bosanskohercegovački društveni prostor, identitet